Κοιτάζοντας μια εφηβική φωτογραφία του εαυτού μας, εκτός από τις παρωχημένες ενδυματολογικές επιλογές, το βέβαιο είναι ότι θα εντοπίσουμε τα ίδια μορφολογικά στοιχεία του προσώπου μας και ενδεχομένως να θυμηθούμε τις ίδιες ιδιομορφίες της προσωπικότητας μας με τις σημερινές. Ωστόσο η διατήρηση της προσωπικότητας μας στο βάθος των χρόνων δεν είναι αυτονόητη και μάλιστα αποτέλεσε το αντικείμενο μιας εν εξελίξει φιλοσοφικής και ψυχολογικής συζήτησης.
Η μεγαλύτερη μελέτη της προσωπικότητας όλων των εποχών, που δημοσιεύθηκε στο Psychology and Aging και πρόσφατα μνημονεύθηκε από την British Psychological Society, δείχνει ότι κατά τη διάρκεια της ζωής μας, όπως ακριβώς συμβαίνουν οι φυσικές αλλαγές στην εμφάνισή μας και αντικαθίστανται τα κύτταρά μας, μαζί τους μεταμορφώνεται και η προσωπικότητά μας σε σημείο να μην έχει καμία σχέση με αυτή των νεανικών μας χρόνων.
Η μελέτη ξεκινά με δεδομένα από έρευνα του 1950 μεταξύ 1208 14χρονων στη Σκωτία. Οι εκπαιδευτικοί κλήθηκαν να χρησιμοποιήσουν έξι ερωτηματολόγια για να αξιολογήσουν έξι χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των εφήβων: την αυτοπεποίθηση, την επιμονή, τη σταθερότητα στις διαθέσεις, την ευσυνειδησία, την πρωτοτυπία και την επιθυμία για μάθηση. Τα αποτελέσματα από τα ερωτηματολόγια συγχωνεύθηκαν σε μία αξιολόγηση για ένα χαρακτηριστικό, το οποίο ορίστηκε ως «η αξιοπιστία». Περισσότερες από έξι δεκαετίες αργότερα, οι ερευνητές εντόπισαν 635 από τους συμμετέχοντες στην έρευνα του 1950 και οι 174 συμφώνησαν να επαναλάβουν το τεστ.
Αυτή τη φορά, οι συμμετέχοντες που ήταν πλέον 77χρονοι, αξιολόγησαν τους εαυτούς τους για τα έξι χαρακτηριστικά της προσωπικότητας τους, και επίσης πρότειναν ένα στενό φίλο ή συγγενή τους να κάνει το ίδιο. Συνολικά, δεν υπήρχε μεγάλη επικάλυψη από τα ερωτηματολόγια στα οποία είχαν απαντήσει 63 χρόνια νωρίτερα. « Η αντιστοιχία δεν έδειξε καμία σημαντική σταθερότητα σε οποιοδήποτε από τα 6 χαρακτηριστικά και τη βασική παράμετρο τους, την αξιοπιστία, κατά το διάστημα των 63 ετών», έγραψαν οι ερευνητές. «Υποθέσαμε ότι θα βρούμε αποδείξεις σταθερότητας στην προσωπικότητα για αυτό το διάστημα των 63 ετών, αλλά η αντιστοίχιση μας δεν υποστηρίζει αυτή την υπόθεση», πρόσθεσαν αργότερα.
Τα ευρήματα ήταν μια έκπληξη για τους ερευνητές, επειδή προηγούμενες μελέτες της προσωπικότητας, σε μικρότερες χρονικές περιόδους, φάνηκαν να δείχνουν συνέπεια. Μελέτες για πάνω από αρκετές δεκαετίες, εστιάζοντας σε συμμετέχοντες από την παιδική ηλικία μέχρι τη μέση ηλικία ή από τη μέση ηλικία στη μεγαλύτερη ηλικία, έδειξαν σταθερά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. Αλλά η πιο πρόσφατη μελέτη, που καλύπτει μακρύτερη περίοδο, δείχνει ότι η σταθερότητα της προσωπικότητας διαταράσσεται με την πάροδο του χρόνου. «Όσο περισσότερο το διάστημα μεταξύ των δύο εκτιμήσεων της προσωπικότητας, τόσο ασθενέστερη τείνει να είναι η σχέση μεταξύ των δύο», γράφουν οι ερευνητές. «Τα αποτελέσματά μας δείχνουν ότι, όταν το διάστημα αυξηθεί ως και 63 χρόνια, δεν υπάρχει σχεδόν καμία σχέση σε όλα».
Ίσως εκείνοι που είχαν παρορμητικά ελαττώματα του χαρακτήρα τους ως έφηβοι να αισθάνονται ευγνώμονες για το ότι ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας μπορεί να εξομαλυνθούν αργότερα στη ζωή. Αλλά είναι ανησυχητικό να σκεφτεί κανείς ότι ολόκληρη η προσωπικότητά του μεταμορφώνεται.
«Η προσωπικότητα αναφέρεται σε χαρακτηριστικά πρότυπα ενός ατόμου, όσον αφορά στη σκέψη, το συναίσθημα και τη συμπεριφορά, μαζί με τους ψυχολογικούς μηχανισμούς, κρυμμένους ή όχι, πίσω από αυτά τα πρότυπα» σημειώνουν οι συγγραφείς, παραθέτοντας τον ορισμό του καθηγητή ψυχολογίας David Funder.
Αν τα πρότυπα της σκέψης σας, των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς αλλάζουν τόσο δραστικά κατά τη διάρκεια των δεκαετιών, μπορεί πραγματικά να θεωρηθείτε το ίδιο άτομο όταν φθάσετε σε μεγάλη ηλικία, με αυτό που ήσασταν ως έφηβος; Το ερώτημα αυτό συνδέεται με ευρύτερες θεωρίες για τη φύση του εαυτού. Για παράδειγμα, υπάρχει η αναπτυσσόμενη έρευνα της νευρολογίας που υποστηρίζει την αρχαία βουδιστική πεποίθηση ότι η έννοια μας για τη σταθερά «εαυτός» δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια ψευδαίσθηση.
Ίσως αυτό δεν θα σας εκπλήξει αν είχατε την εμπειρία να αναζητήσετε ένα πολύ παλιό φίλο από το σχολείο, και να βρείτε ένα εντελώς διαφορετικό πρόσωπο από το παιδί που θυμόσαστε. Αυτή η έρευνα δείχνει ότι, όπως οι δεκαετίες περνούν, ο δικός σας νεότερος εαυτός θα μπορούσε να είναι με παρόμοιο τρόπο, αγνώριστος.
Νικολέτα Μακρή
