Εάν ζούσε ο Ουμπέρτο Εκο θα έπρεπε να επαναδιατυπώσει τη διάσημη φράση του: «Σήμερα μόνο οι ηλίθιοι κάνουν δικτατορίες με τανκς, από τη στιγμή που υπάρχει η τηλεόραση». Και μάλιστα να την αλλάξει ριζικά: «Σήμερα, στην εποχή των Κοινωνικών Μέσα, μόνο οι ηλίθιοι σκέφτονται να κάνουν δικτατορία».
Επειδή όμως ο Ιταλός φιλόσοφος δεν βρίσκεται ανάμεσα στους ζωντανούς, εκείνος που σίγουρα θα πρέπει να επανεξετάσει τη στάση του ως προς το διαδίκτυο και τα Κοινωνικά Μέσα είναι ο Ρετζέπ Ερντογάν.
Όπως γράφει, πολύ επιτυχημένα, ο δημοσιογράφος Γιώργος Τερζής, σήμερα, στην Καθημερινή: «Μόνον που το manual που είχαν στη διάθεσή τους οι πραξικοπηματίες ήταν της περασμένης δεκαετίας. Διότι την ίδια στιγμή που οι στρατιωτικοί είχαν υπό τον έλεγχό τους τα κρατικά media, ο Ερντογάν χρησιμοποιούσε το Face Time προκειμένου, μέσω των ιδιωτικών ΜΜΕ και του Twitter, να δηλώσει παρών και να καλέσει τους οπαδούς του σε αντίσταση! Πολίτες κινητοποιήθηκαν, βγήκαν στους δρόμους, κατέλαβαν πλατείες και το αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης».
Ηταν Μάρτιος του 2014, λίγες ημέρες πριν τις δημοτικές εκλογές, όταν ο πρόεδρος της Τουρκίας δήλωνε: «Δε θα αφήσουμε αυτό το έθνος στο έλεος του YouTube και του facebook. Θα λάβουμε όλα τα απαραίτητα μέτρα με τον πιο σκληρό τρόπο».
Ο ιστορικά ριζοσπαστικός ρόλος των Κοινωνικών Μέσων φάνηκε σχεδόν αμέσως μόλις εμφανίστηκαν –σε «πρωτόγονη» μορφή- στα τέλη του περασμένου αιώνα, όταν μέσω αυτών οργανώθηκε, το 1999, η πρώτη μεγάλη κινητοποίηση κατά της Παγκοσμιοποίησης, στο Σιάτλ των ΗΠΑ.
Σημείο καμπής και πρώτη ένδειξη της κυριαρχίας τους έναντι των Παλαιών Μέσων (εφημερίδες, τηλεόραση, ραδιόφωνο) ήταν οι πολύνεκρες τρομοκρατικές επιθέσεις σε ξενοδοχεία της Βομβάης, το 2008, όταν η παγκόσμια κοινή γνώμη ενημερωνόταν για τις εξελίξεις, όχι από τους ανταποκριτές των ΜΜΕ, αλλά από πελάτες των ξενοδοχείων που τις μετέδιδαν μέσα από τα κινητά τους.
Κάτι παρόμοιο, είχε συμβεί, τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς, στην Ελλάδα όταν τα Κοινωνικά Μέσα κατέγραφαν τη δολοφονία του 15χρονου Αλέξη Γρηγορόπουλου και την εξέγερση που ακολούθησε.
Εκτεταμένη ήταν όμως η χρήση των Κοινωνικών Δικτύων τόσο κατά το ξέσπασμα της «Αραβικής Ανοιξης» όσο και των κινημάτων, των «Αγανακτισμένων» στην Ευρώπη και των «Occupy Wall Street» στις ΗΠΑ. Και βέβαια, ένας από τους πρώτους που αντιλήφθηκαν τον καταλυτικό ρόλο τους και τα πρόσθεσε στο επικοινωνιακό του οπλοστάσιο ήταν ο Μπάρακ Ομπάμα πράγμα που τον βοήθησε τόσο στην πρώτη όσο και στη δεύτερη εκλογή του ως Προέδρου των ΗΠΑ.
Η αδιαμεσολάβητη και φθηνή, χάρη στις νέες τεχνολογίες, επικοινωνία των πολιτών μεταξύ τους και η δυνατότητα δημιουργίας «ατομικών ΜΜΕ» διάβρωσε το παραδοσιακό, επικοινωνιακό τοπίο της παθητικής ενημέρωσης των πολλών από τους λίγους. Αυτό είχε, με τη σειρά του, ως αποτέλεσμα την κατάρρευση της αξίας των δημοσιογραφικών προϊόντων στο παγκόσμιο «χρηματιστήριο» της Πληροφορίας και της Γνώσης.
Η εγκυρότητα και το βάθος των ειδήσεων των Παλαιών Μέσων που ούτως ή άλλως βρίσκονταν υπό αμφισβήτηση εδώ και δεκαετίες, έδωσαν τη θέση τους στην αμεσότητα της μαρτυρίας του απλού πολίτη ο οποίος μπορεί να είναι «πανταχού παρών» με ένα έξυπνο κινητό ή ένα τάμπλετ στο χέρι.
Μπροστά σε αυτή την επέλαση των Νέων Μέσων τα παραδοσιακά ΜΜΕ αντιδρούν ρίχνοντας το «παλιό κρασί» τους σε «νέα βαρέλια» με αποτέλεσμα οι ηλεκτρονικές εκδόσεις τους να παράγουν ξύδια εμπλουτισμένα με ξεβράκωτα ανθυπομοντέλα, τόπλες σταρλετς και δηλώσεις από κάθε είδους ποπ-γλάστρες της συμφοράς. Ταυτόχρονα, στρέφονται σε ένα κοινό ψηφιακά αναλφάβητο, εξαιρετικά χαμηλού επιπέδου με ένστικτα μπανιστιρτζή της κλειδαρότρυπας. Γι αυτό και πεθαίνουν παρά την πρόσκαιρη φούσκα που δημιούργησαν…
Και καθώς τα το έδαφος υποχωρεί κάτω από τα πόδια τους, τα παραδοσιακά Μέσα επιφέρουν ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που επιδιώκουν οι ιδιοκτήτες τους και το πολιτικό κατεστημένο καθώς όσο προσπαθούν να χειραγωγήσουν το κοινό τόσο το στρέφουν στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. Κάτι που το είδαμε πέρσι, με το δημοψήφισμα στην Ελλάδα αλλά και φέτος, πάλι με το δημοψήφισμα στη Βρετανία το οποίο οδήγησε στο Brexit.
Αυτονόητο αποτέλεσμα αυτής της πορείας των Παλαιών ΜΜΕ είναι το χρήμα να απομακρύνεται από αυτά και να κατευθύνεται στις εταιρείες που παρέχουν τις τεχνολογικές υποδομές για τη διάδοση των πληροφοριών από τους πολίτες, όπως π.χ. τη Google, το YouTube, το FaceBook.
Αν κάτι μπορεί να διασώσει τα παραδοσιακά ΜΜΕ και τα ενημερωτικά sites από τη χαβούζα της Ιστορίας είναι ο επαναπροσδιορισμός της Δημοσιογραφίας και των λειτουργών της όχι πλέον ως «αυθεντικοί» εκφραστές της Κοινής Γνώμης αλλά ως φίλτρα των πληροφοριών που κατακλύζουν τον σύγχρονο άνθρωπο «καθαρίζοντάς» τις από αυτές που είναι αναξιόπιστες ή ψευδείς. Ταυτόχρονα, οι δημοσιογράφοι μπορούν και πρέπει να εμπλουτίζουν τις ειδήσεις με ιστορικά στοιχεία έτσι ώστε να βοηθούν στην εξήγηση των όσων συμβαίνουν και όχι απλώς να μεταδίδουν αποσπασματικές ειδήσεις.
Εκείνο που κανείς πλέον δεν μπορεί να αγνοεί είναι ότι το διαδίκτυο είναι «από τη μάνα του» φτιαγμένο για να υπερπηδά οτιδήποτε στέκεται εμπόδιο στη διάδοση της πληροφορίας. Γι αυτό άλλωστε δημιουργήθηκε εν μέσω του Ψυχρού Πολέμου: για να μπορεί να εξασφαλίζει απρόσκοπτη επικοινωνία ακόμη και σε περίπτωση πυρηνικού πολέμου. Κάτι που θυμούνται οι παλιοί χρήστες της δεκαετίας του’90 και μάλλον αγνοούν οι νεώτεροι.
Αυτό συνέβη άλλωστε και χθες, για να γυρίσουμε στην απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία. Όταν οι καραβανάδες κατέλαβαν τους τηλεοπτικούς σταθμούς αναγκάζοντας τους παρουσιαστές να διαβάσουν τις ανακοινώσεις τους και αποκόπτοντας την κυβέρνηση από τους επίσημους πομπούς ενημέρωσης, μάλλον ξέχασαν ότι ζουν στο 2016. Από την άλλη πλευρά, ο φανατικός πολέμιος των Κοινωνικών Μέσων, Ρετζέπ Ερντογάν θυμήθηκε ότι κρατάει στο χέρι του ένα έξυπνο κινητό με το οποίο μπορούσε να αναστρέψει την εις βάρος του κατάσταση. Κι όπως έγραψε κάποιος στο διαδίκτυο: «i-phone εναντίον (τανκ) λέοπαρντ: 1-0!».
Χθες, ο Ουμπέρτο Εκο έπεσε έξω!
Αντίθετα, εκείνοι που επιβεβαιώνονται είναι ο Νίκολας Νεγκροπόντε, ο Μιχάλης Δερτούζος και ο Νικόλας Χρηστάκης των «Συνδεδεμένων» (εκδ. Κάτοπτρο, 2010): Η Ψηφιακή Επανάσταση αλλάζει της Ιστορία του Ανθρώπου σε όλες της εκφάνσεις της κι όποιος δεν καταλαβαίνει δεν ξέρει που πατά και που πηγαίνει…
Υ.Γ.: Υπό το φως των παραπάνω είναι πραγματικά να γελάει κανείς ακόμη και με την συζήτηση περί τηλεοπτικών αδειών για ένα Μέσο που είναι κλινικά νεκρό και ιστορικά άχρηστο πλέον. Μα σοβαρά τώρα, ποιος ασχολείται με την παραδοσιακή, παθητική τηλεόραση;
Ανδρέας Παναγόπουλος
